📢 FERGETTEN WURD: `Noaskje` ‼️

Ned: bevallen, aanstaan
Eng: to suit, to please, to like

Betsjutting: nei it sin wêze, mei jins smaak oerienkomme
Synonimen: (ta)lykje, oanstean, befalle, haagje, sinnigje

Wêr komt it wei?
Noaskje kaam ik wer ris tsjin yn in berjochtsje yn myn mailboks in skoftke werom. As antwurd op in foarstel foar in ôfspraak: ‘dat noasket my wol’. Dat stiet my wol oan. It kin dy ek ‘net noaskje’ en dan befalt it dy net, of stiet it dy net oan. Ik fyn it in moai wurd om’t it yn dy foarm bygelyks net yn it Nederlânsk foarkomt: dat neust mij wel of dat neust mij niet... ik ha it noch nea heard.

Wêr’t it wurd weikomt is fansels net sa’n ferrassing, want ast sjochst hoe’t it skreaun is, is it dúdlik dat it fan ‘noas’ komt. De útspraak kin miskien noch wol foar wat betizing soargje om’t it in wurd mei ‘brekking’ is. De oa klank feroaret yn in ‘wa’ klank. It noasket my, betsjut dus eins ‘it befalt my wat ik rûk’, ‘de geur stiet my wol oan’, ‘ik ha der efkes oan snuffele en ik fyn it goed’.

It grappige is dat yn it Frysk ek it wurd ‘mûlkje’ foarkomt mei deselde betsjutting. Dat mûlket my, betsjut ek: dat befalt my. Dat smakket my lekker (yn oerdrachtlike sin).

Dêrneist is dit ek in moai momint om minsken yn it sin te bringen dat it yn it Frysk dochs ek ‘noas’ is en net ‘neus’. Ik hear dat in hiel soad om my hinne. En it is júst sa moai dat it Ingelske ‘nose’ en it Fryske ‘noas’ sa bot opinoar lykje. Hâld dat der yn. Dat soe my wol noaskje.

---

Alle moannen besprekt Mirjam Vellinga in bysûnder of fergetten Frysk wurd op Omrop Fryslân Radio yn it programma Goeiemiddei mei Johan Terpstra

Sjoch ris oan! Noch in moaie #Frysk op `e dyk foto!📸

Sjoen yn Utert! Mei tank oan Emma Rixt!😊

Hasto ek in moaie #Frysk op `e dyk-foto? Mail `m nei: ynfo@praatmarfrysk.nl!

En alwer in moaie #Frysk op `e dyk foto!📸

Mei tank oan Monique!😊

Hasto ek in moaie #Frysk op `e dyk-foto? Mail `m nei: ynfo@praatmarfrysk.nl!

Gjin grap, wy binne alwer april! In nije moanne! En dit is de Afûk-boeketip 10 fan april 2024! Lekker lêze en noch in nolike twadde Peaskedei! 🐰📚😄

‼️ Sit der wat foar dy by? Of sikest wat oars? ⬇️

https://websjop.afuk.frl/frl/producten/afuk-boeketip-10/

📢 FERGETTEN WURD: `Manneboet` ‼️

Ned: verantwoordelijkheid
Eng: responsibility

Betsjutting: op eigen manneboet – op eigen inisjatyf, op eigen ferantwurding
Synonimen: op eigen houtsje

Wêr komt it wei?
Manneboet komme wy eins allinnich mar tsjin yn de fêste útdrukking ‘op eigen manneboet’, eat op eigen manneboet dwaan, op eigen houtsje, op eigen ferantwurding.

No is neist ‘manneboet’ ek ‘banneboet’ bekend en dêr sit de kaai fan it komôf fan dizze útdrukking. It komt fan oarsprong fan ‘ban en bod’ of ‘ban en boed’ en giet werom op de rjochtspraak. Beide wurden ‘ban’ en ‘bod’ wize werom op in ferbod. In ‘ban’ is in straf, ferfolging (tink ek oan ferbanning), en in ‘bod’ is in bekendmakking, befel, daging. It gie dêrby fan oarsprong dan om ‘ban en bod’ fan de kening. De útdrukking betsjut dus datst it risiko nimst om wat te dwaan wylst witst dat der in straf op stiet. Dat nimst dus foar eigen rekken.

Yn it Aldfrysk en ek yn oare Germaanske talen komt de kombinaasje fan ban en bod in soad foar. Troch ynfloed fan de ‘n’ yn it wurd ‘eigen’ is de ‘b’ feroare yn in ‘m’. En om’t de koarte ‘o’ klank feroare is yn ‘oe’ hat dat der foar soarge dat gauris tocht wurdt dat ‘boet’ werom giet op ‘boete’, mar dat is net sa. Eins soe ‘manneboet’ ek mei in ‘d’ op ‘e ein skreaun wurde moatte yn stee fan mei in ‘t’.

It grappige is, dat de útdrukking ek yn it Nedersaksysk yn allerhande foarmen foarkomt. Dêr is ‘op iegen bandevoet (of bandevout)’ it meast gongber, al komt ‘man en voet’ bygelyks ek foar. Hjir is de útdrukking ek feroare om’t men net mear wit wêr’t er fan oarsprong weikomt en is ‘boed/bod’ feroare yn ‘voet’ om it foar de brûker begryplik te meitsjen.

Om’t it gebrûk fan ‘ban en bod’ net mear bekend wie en trochdat der benammen foar komt yn de útdrukking ‘op eigen...’ is dy stadichoan hieltyd mear feroare.
(Boarne: Teake Hoekema, Us Wurk, 1961 en 1962.)

---
Alle moannen besprekt Mirjam Vellinga in bysûnder of fergetten Frysk wurd op Omrop Fryslân Radio yn it programma Goeiemiddei mei Johan Terpstra